محاسبه و تقسیم ارث
محاسبه و تقسیم ارث ومیراث یکی از مهم‌ترین مسائل حقوقی و خانوادگی در ایران است که همواره پرسش‌های زیادی درباره آن مطرح می‌شود. بسیاری از افراد در زمان فوت یکی از اعضای خانواده نمی‌دانند سهم هر وارث چقدر است، چه کسانی در اولویت ارث‌بری قرار دارند و بر چه مبنایی قانون، سهم‌الارث را تعیین می‌کند. در قانون مدنی ایران سهم ارث هر یک از وراث به‌طور دقیق مشخص شده و بر اساس قرابت نسبی و سببی تعیین می‌شود.
در این مقاله به‌طور کامل و با زبانی ساده، نحوه محاسبه و تقسیم ارث برای هر یک از ورثه را توضیح می‌دهیم تا بتوانید در زمان تقسیم ارث با آگاهی کامل عمل کنید.
ارث چیست و چه کسانی وارث محسوب می‌شوند؟
ارث در لغت به معنای باقی‌مانده دارایی فرد پس از مرگ است که به بازماندگان او منتقل می‌شود. بر اساس قانون مدنی ایران، وراث شامل نسبی‌ها (خون و خویشاوندی) و سببی‌ها (همسر متوفی) هستند.
وراث به سه طبقه اصلی تقسیم می‌شوند:
-
طبقه اول: پدر، مادر، فرزندان و نوه‌ها.
-
طبقه دوم: اجداد (پدربزرگ، مادربزرگ) و خواهر و برادر و فرزندان آن‌ها.
-
طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها.
نکته مهم این است که اگر حتی یک نفر از طبقه اول وجود داشته باشد، نوبت به طبقات بعدی نمی‌رسد.
اصول کلی تقیسیم ارث
برای محاسبه سهم ارث هر یک از وراث، قانون چند اصل مهم را تعیین کرده است:
-
اصل طبقات ارث: ابتدا سهم‌الارث طبقه اول محاسبه می‌شود و فقط در صورت نبود آن‌ها، نوبت به طبقات بعدی می‌رسد.
-
اصل جنسیت: در اغلب موارد، سهم‌الارث مردان دو برابر زنان است (مانند پسر و دختر یا برادر و خواهر).
-
اصل نزدیکی: هرچه رابطه نسبی یا سببی به متوفی نزدیک‌تر باشد، اولویت بیشتری در ارث‌بری دارد.
-
وجود همسر: زن یا شوهر متوفی همیشه جزء وراث هستند و سهم مشخصی دارند.
سهم‌الارث پدر و مادر
-
اگر متوفی فرزند داشته باشد: سهم هر یک از پدر و مادر یک‌ششم (۱/۶) ترکه است.
-
اگر متوفی فرزند نداشته باشد: سهم مادر یک‌سوم (۱/۳) و بقیه به پدر می‌رسد.
-
اگر متوفی چند برادر یا خواهر داشته باشد: سهم مادر یک‌ششم (۱/۶) می‌شود و باقی برای پدر است.
سهم‌الارث همسر (زن یا شوهر)
-
اگر شوهر فوت کند و زن وارث او باشد:
-
در صورت داشتن فرزند، سهم زن یک‌هشتم (۱/۸) است.
-
در صورت نداشتن فرزند، سهم زن یک‌چهارم (۱/۴) است.
-
-
اگر زن فوت کند و شوهر وارث او باشد:
-
در صورت داشتن فرزند، سهم شوهر یک‌چهارم (۱/۴) است.
-
در صورت نداشتن فرزند، سهم شوهر یک‌دوم (۱/۲) است.
-
سهم‌الارث فرزندان
-
اگر متوفی فقط یک فرزند داشته باشد، کل ارث به او می‌رسد.
-
اگر چند فرزند وجود داشته باشد:
-
سهم پسر دو برابر دختر است.
-
مثال: اگر یک پسر و یک دختر باشند، ارث به سه قسمت تقسیم می‌شود: ۲ قسمت برای پسر، ۱ قسمت برای دختر.
-
سهم‌الارث نوه‌ها
-
اگر فرزند متوفی قبل از او فوت کرده باشد، فرزندان او (نوه‌های متوفی) به‌جای او ارث می‌برند.
-
تقسیم بین نوه‌ها نیز مانند تقسیم بین فرزندان است (پسر دو برابر دختر).
سهم‌الارث خواهر و برادر
در صورتی که متوفی فرزند نداشته باشد و تنها خواهر و برادر داشته باشد:
-
اگر فقط یک برادر یا یک خواهر باشد، همه ارث به او می‌رسد.
-
اگر چند نفر باشند:
-
سهم برادر دو برابر سهم خواهر خواهد بود.
-
تقسیم ارث اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)
اگر متوفی پدر و مادر نداشته باشد، اجداد او ارث می‌برند.
-
اگر فقط یک پدربزرگ یا مادربزرگ باشد، کل ارث به او می‌رسد.
-
اگر هر دو باشند، ارث به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.
سهم‌الارث عمو، عمه، دایی و خاله
در صورتی که متوفی هیچ وارثی از طبقه اول و دوم نداشته باشد، ارث به عمو، عمه، دایی و خاله و فرزندان آن‌ها می‌رسد.
-
در این حالت نیز سهم مردان دو برابر زنان است.
مراحل عملی محاسبه و تقسیم ارث
برای اینکه بدانیم هر وارث چه سهمی می‌برد، باید این مراحل طی شود:
-
مشخص کردن وارثان زنده متوفی.
-
تعیین طبقه ارث.
-
محاسبه سهم هر یک بر اساس قانون مدنی.
-
در صورت وجود وصیت، اجرای آن تا یک‌سوم کل دارایی.
-
تقسیم نهایی میان وراث.
مثال‌های کاربردی از تقسیم ارث
مثال ۱:
متوفی دارای همسر، یک پسر و یک دختر است.
-
سهم همسر = ۱/۸
-
باقی (۷/۸) بین پسر و دختر تقسیم می‌شود: پسر دو سهم، دختر یک سهم.
مثال ۲:
متوفی پدر، مادر و دو برادر دارد.
-
سهم مادر = ۱/۶
-
سهم پدر = ۵/۶
-
برادرها در این حالت ارثی نمی‌برند چون پدر زنده است.
تفاوت سهم‌الارث زن و مرد
یکی از بیشترین جستجوهای کاربران درباره تفاوت سهم ارث زن و مرد است. قانون مدنی ایران در اکثر موارد سهم مرد را دو برابر زن تعیین کرده است. این موضوع عمدتاً به دلیل مسئولیت‌های مالی مرد در خانواده توجیه می‌شود.
پرسش‌های متداول
۱. آیا همسر همیشه ارث می‌برد؟
بله، زن یا شوهر متوفی در هر شرایطی سهم مشخصی دارند.
۲. آیا مادر می‌تواند بیشتر از پدر ارث ببرد؟
در صورتی که متوفی فرزند نداشته باشد و هیچ خواهر و برادری هم نداشته باشد، سهم مادر یک‌سوم و سهم پدر دو‌سوم است.
۳. آیا وصیت‌نامه می‌تواند سهم وراث را تغییر دهد؟
وصیت‌نامه فقط می‌تواند تا یک‌سوم دارایی متوفی را شامل شود.
۴. اگر متوفی بدهی داشته باشد، چه می‌شود؟
ابتدا بدهی‌ها و هزینه کفن و دفن از ترکه کسر می‌شود، سپس باقی‌مانده بین وراث تقسیم می‌گردد.
جمع‌بندی
محاسبه و تقسیم سهم ارث برای هر یک از ورثه بر اساس قانون مدنی ایران به‌طور دقیق مشخص شده است و دانستن آن می‌تواند از بروز اختلافات خانوادگی جلوگیری کند. وراث باید طبق طبقات ارث مشخص شوند و سهم هر یک بر اساس جنسیت، نزدیکی و وجود همسر تعیین شود.با درک اصول کلی ارث و استفاده از مثال‌های کاربردی، می‌توان به‌راحتی سهم‌الارث هر یک از ورثه را مشخص کرد.
